Жамбыл облысы өзгерістер жолынан қалай өтті
25 қазан Республика күні ретінде кездейсоқ таңдалған жоқ. Дәл осы күні 1990 жылы ҚазССР Жоғарғы Кеңесінің қаулысымен Қазақ ССР-інің Мемлекеттік егемендігі туралы Декларация қабылданды. Онда Қазақстанның егемендігі жарияланды және тәуелсіз мемлекет ретіндегі саяси-құқықтық негіздері мәлімделді. Егемен мемлекеттіліктің негізқалаушы қағидалары ретінде мыналар бекітілді: біртұтас мемлекет, аумағының тұтастығы, бөлінбейтіндігі және қол сұғылмайтындығы, Қазақ халқының және Қазақстанда тұратын басқа да ұлттардың төл мәдениетiн, дәстүрiн, тiлiн қайта түлету мен дамыту және олардың ұлттық қадiр-қасиетiн нығайту.
Содан бері республика көптеген айтулы оқиғаларды бастан өткерді. Тәуелсіздіктің тарихы мен жетістіктеріне өңірлер де бай.
Рас, еліміз үшін тәуелсіздік жылнамасының басында ауыртпалықтар да аз болған жоқ. Мәселен, Жамбыл облысында тәуелсіздік таңы атқан шақта көптеген зауыттар, соның ішінде ірі химия зауыттары тоқтап қалды. Аймақты жұмыссыздық, ақша тапшылығы және экономикалық тоқырау шарпыды. Дегенмен, осындай жағдайдың өзінде облыс тыныс-тіршілігін тоқтатқан жоқ. 1992 жылы Кеңес Одағының Батыры, халқымыздың қаһарман ұлы Бауыржан Момышұлының есімі өзінің туған жері – Жуалы ауданының Бурное ауылына берілді. Сонымен қатар, дәл осы жылдары облыста бірнеше жаңа ұлттық-мәдени орталық пайда болды. Көп ұзамай жамбылдықтар көктем мен жаңарудың жаңғырған мерекесі – Наурыз мейрамын елімізде бірінші болып тойлады. Ал 1993 жылы 4 мамырда Қазақстан Жоғарғы Кеңесі Төралқасының Қаулысымен облысымыздың орыс тіліндегі «Джамбулская область» деген атауы «Жамбылская область» болып өзгертілді.
Сол жылы дербес валютамыз – жаңадан басылған төл теңгеміз одан әрі еліміздің өңірлеріне тасымалдау үшін ҚР Ұлттық банкінің Жамбыл филиалына жеткізілді. Осылайша еліміз ұлттық валютаға көшті. Ал келесі жылдың шілде айында алғашқы ақша айырбастау пункті ашылып, жамбылдықтар америкалық долларды ұстап көру мүмкіндігіне ие болды. Айтпақшы, ол пункттер «Валюта айырбастау» деп аталды. Көп ұзамай тұңғыш жекеменшік газет – «Тараз» жарық көрді.
Биліктің алдында аса күрделі міндет – өнеркәсіпті жандандыру міндеті тұрды. 1994 жылы химия өнеркәсібінің жандана бастағанының алғашқы белгілері пайда болды – «Химпром» АҚ жұмысын қайта бастады.
Дегенмен жақсы күндер әлі де алыс еді. Өңірде энергетикалық дағдарыс басталып, аймақ тұрғындары жарықты желпуішті өшіру туралы алғаш рет білді. Газ беруде үзілістер байқалып, қаладағы барлық коммуналдық кәсіпорындарда тұрғындардың коммуналдық төлем жасамауы жаппай орын алды. Қаладағы ең үлкен қонақүйдің құрылысы тоқтатылды. Оған себеп – қаржылық дағдарыс. Ол кезде ешкім де «сақалды» құрылыс жиырма жылға жуық уақыт қала орталығының «көркіне» айналады деп ойлаған жоқ.
Оның үстіне, бұл жылдары қылмыстың бұрын-соңды болмаған өршуі байқалды. 1996 жылы жергілікті газеттердің беттерін жастар арасындағы қақтығыстар туралы мақалалар жаулап алды. Журналистер ай сайын дерлік жастар арасындағы атыс-шабыстар мен қантөгістер туралы жазатын. Қалада жастардың «Кировтықтар», «Вольниктер», «Амангелділіктер» деп аталатын және т.б. қылмыстық топтары пайда болды. Айта кету керек, бұған дейін бірнеше жыл бойы ықпал ету аймағы үшін қанды қақтығыстар болып, қылмыс әлемінің талай серкесі оққа ұшты. Билік ол топтарды біртіндеп ығыстырғанда, ықпалынан айырыла бастаған олар жастар арасына тамыр жіберу туралы шешімге келді. Осылайша облыстың көптеген мектептерінде өздерінің «беделділері» пайда болды. Олар мектеп оқушылары мен студенттерге алым-салық салып, ұзақ жылдар бойы үрей құшағында ұстады.
Бұл бейресми көшбасшылар кем дегенде тағы он жыл бойы елімізді елеңдеткен қанды қақтығыстар ұйымдастырып, Таразға «ең криминалды қала» деген келеңсіз даңқ әкелді.
Көп ұзамай Таразда «маршруткалар» – қала ішін шарлап жүретін шағын автобустар пайда болды. Олар көп жылдар бойы тұрғындардың негізгі көлік құралына айналды.
1996 жылы облыс үлкен спорттық жетістіктерге қол жеткізді. Атлантадағы (АҚШ) Олимпиададан жерлестеріміз Болат Жұмаділов күміс, Болат Ниязымбетов қола медальмен оралды. Ал «Тараз» тарихта тұңғыш рет футболдан ел чемпионы атанды. Өңіріміздің қайта өрлеу кезеңімен тұспа-тұс келген бұл жетістіктер жамбылдықтар үшін бір жұтым таза ауадай болған еді.
Жамбылдықтардың көңілін қазақтың ақиық ақыны Жамбыл Жабаевтың 150 жылдық мерейтойы да көтеріп тастады. 1846 жылы дүниеге келіп, 99 жыл өмір сүрген Жамбыл атақты Сүйінбайдың ізбасары болатын. Өзінің тума талантымен қазақ халық өнерінің көрнекті өкілдерінің біріне, шын мәнінде жыр алыбына айналды. Оның көптеген шығармалары орыс және басқа да тілдерге аударылған. Ол айтыстарда ешкімге дес бермеді, өткір жырлардың хас шебері ретінде танылды. Дегенмен оның ең танымал туындыларының бірі – қоршаудағы ленинградтықтарға арналған «Ленинградтық өренім» атты үндеу жыры.
1996 жылы оның есімімен аталған Жамбыл облысында Жыр алыбының мерейтойына орай салтанатты іс-шаралар – айтыстар, мүшәйралар, оқу сағаттары ұйымдастырылды. Сол жылы номиналы 20 теңгелік «Жамбыл 150 жыл» естелік монетасы шығарылды. Монетаның сырт жағында (реверсінде), орта тұсында домбыра ұстаған Жамбыл Жабаевтың портреті бейнеленген.
1997 жылы 8 қаңтарда Қазақстан Президентінің Жарлығымен Жамбыл қаласының атауы Тараз болып өзгертілді. Ал Жамбыл облысы бұрынғы атауын сақтап қалды. Сол жылы өнеркәсіп саласында бірқатар өндіріс орындары қайта жанданды. Билік 1991 жылдан бері алғаш рет Тараз қаласында өндірістің дамуы туралы айта бастады.
Содан бастап өңір өндіріс көлемін біртіндеп арттыра берді. Жалпы елдегідей жалақы мен зейнетақыны төлеу жолға қойыла бастады. 1999 жылдың қазан айында «Қазфосфат» кәсіпорны құрылды. Көп ұзамай ол Тараздағы және Жамбыл облысындағы ірі химия зауыттарының қожайынына айналды.
Одан кейінгі жылдар бетбұрысты кезең болды. Тараз өзінің 2000 жылдығын кеңінен атап өтті, ол бірқатар маңызды мәдени-тарихи орындарды, сондай-ақ кейбір ғимараттар мен құрылыстарды жаңғыртуға мүмкіндік берді.
Бұл жылдар экономиканың көптеген салаларында шешуші жылдар болды. Амангелді газ кенішінің ашылуы жамбылдықтардың үйлерін көгілдір отынмен тұрақты қамтамасыз етуге септігін тигізді. Химия зауыттарының қуаты қалпына келтірілді. «Қазфосфат» жүйесіне кіретін Суперфосфат зауыты 2007 жылы 80 мың тонна аммофос өндірсе, НДФЗ 40 мың тоннадан сары фосфор, термиялық фосфор қышқылын және натрий үшполифосфатын өндірді. Аймағымызда «Алтыналмас» зергерлік кәсіпорны, жүнді алғашқы өңдеу зауыты, автомобиль жөндеу зауыты, «Автозапчасть» зауыты, металл конструкцияларын шығаратын зауыт салынды. Одан кейінгі жылдары Тараз металлургиялық зауыты ашылды, «Еурохим» компаниясы келіп, Сарысу ауданындағы «Сары-Тас» АҚ-ның мемлекеттік акцияларын сатып алды. 2011 жылы еліміздің Индустрияландыру картасы аясында облыста жалпы құны 23 миллиард теңгені құрайтын жеті инвестициялық жоба жүзеге асырылды.
Ал 2012 жылы Қордай ауданында Қазақстандағы тұңғыш өнеркәсіптік ауқымдағы қуаттылығы 504 кВт-ты құрайтын «Отар» күн электр стансасы іске қосылды. Содан бері өңірде энергия тапшылығы мәселесін түпкілікті шешетін бірқатар «жасыл энергетика» нысандары пайда болды.
Бүгінде өңір жүйелі дамып келеді, көптеген нысан халық игілігіне айналды. Қылмыс ауыздықталды. Жамбылдықтар өлке тарихын зерттеп қана қоймай, жан-тәнімен демалатын демалыс аймақтары, тарихи-мәдени орталықтар, мұражайлар мен жаңа ескерткіштер пайда болды. Биыл Таразда тағы бір маңызды нысан – облыс тұрғындары мен қонақтарының сүйікті демалыс орнына айналған үлкен аквапарк пайдалануға берілді.
Облыстың спорттық жетістіктері де аз емес. Спортшыларымыз елімізге сан мәрте олимпиадалық және әлемдік жүлделер әкелді. Ал жергілікті «Тараз» футбол командасы қайтадан чемпион атанбағанымен, елімізге дарынды шәкірттер шоғырын сыйлады. Солардың бірі Бақтияр Зайнутдинов бүгінде ұлттық құрама сапында жарқын ойын өрнегін көрсетіп жүр. Дәл соның салған қос добы ЕУРО-2024 іріктеу кезеңіндегі Финляндиямен ойында Қазақстан құрамасына сенсациялық жеңіс сыйлаған болатын.
Жамбылдықтардың Республикамыздың гүлденуіне сүбелі үлес қосып, өз жетістіктерімен, табыстарымен бүкіл елімізді әлі де қуанта беретіні даусыз!
